خلاصه درس پهلوی

خلاصه فصل چهارم کتاب

خلاصه فصل چهارم: عصر پهلوی، شبه ترقی غرب گرا و باستان گرایی

الف) شبه ترقی غرب گرا و الگوی باستان گرایی در عصر پهلوی اول

یک. ساختار سیاسی (استبداد)

استبداد حکومتی و نظامی رضاخان

کنترل دیکتاتور مآبانه همه امور کشور و سرکوب مخالفان

ثبات سیاسی دولت به دلیل مبتنی بودن بر اصل ارتش، بروکراسی مدرن، پشتیبانی گسترده دربار

حمایت خارجی و همچنین داخلی (نظیر روشنفکران غرب گرا که به مفهوم ((استبداد منور)) اعتقاد داشتند) از این استبداد

دو. تحمیل تغییرات اجتماعی-اقتصادی متنافر با بافت اجتماعی ایران

آغاز مدرنیزاسیون ایران به شیوه غربی تحت تاثیر عوامل زیر:

 تاثیرات فکری مشروطیت

حضور طبقه جدید تحصیل کرده غرب در کنار طبقه حاکم

 به قدرت رسیدن آتاتورک

غیردینی کردن جامعه، ترویج ملی گرایی افراطی و نیز توسعه سرمایه داری دولتی

تغییر پوشش، کشف حجاب و همسان کردن لباس مردان

ایجاد بانک، راه آهن، ایجاد مدرسه و دانشگاه به سبک اروپایی، احداث کارخانه های جدید

برخی نویسندگان از آنچه در عصر پهلوی اتفاق افتاد به شبه مدرنیسم یاد میکنند.

ویژگی های شبه مدرنیسم:

 بیگانه بودن با فرهنگ و تاریخ جامعه

 فقط پوسته مدرنیسم دیده میشد و اثری از اندیشه نبود

 سه. هویت سازی و باستان گرایی

پرداختن به تاریخ شاهان قدیم و عظمت آنان

رواج بی قیدی و تحقیر نهاد های دینی

ترویج بی حیایی میان زنان و کشف حجاب بانوان

تغییر نظام آموزشی

تاکید بر ناسیونالیسم (ملی گرایی)

مخالفت روحانیان و بسیاری از طبقات جامعه با اتحاد لباس و کشف حجاب، قیام مسجد گوهرشاد، ستیز با ایدئولوژی فرهنگی و سیاسی رضاشاه

ب) شبه ترقی غرب گرا و الگوی باستان گرایی در عصر پهلوی دوم

یک. اقدامات پهلوی دوم و تحمیل تغییرات اجتماعی

مشکلات بسیار اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در آغاز دوره پهلوی دوم

شکل گیری نظام دوقطبی در جهان با پایان جنگ جهانی دوم

امکان نفوذ کمونیسم در ایران به دلیل نارضایتی های اقتصادی موجود؛ برای پیشگیری از چنین رویدادی ایران باید روند توسعه را میپیمود. بدین ترتیب، افزون بر وابسته شدن به غرب، نارضایتی ها نیز کاهش یافت.

هویت سازی جدید و به چالش کشیدن هویت فرهنگی پیشین

الگوهای پیشنهادی غربی برای تغییر در ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، با هدف وابستگی ایران به دنیای غرب صورت گرفت.

علل ناکامی برنامه های پیش بینی شده با الگوهای غرب:

1-    مذهبی بودن بسیاری از اعضای طبقه متوسط جدید

2-    همسو نبودن ایدئولوژی شاهنشاهی در دنیای مدرن با الگوهای نوین حکومتی در جهان

3-    عدم توجه به فضای باز سیاسی بعد از 1342

4-    عدم مشروعیت سیاسی شاه

5-    تاثیرپذیری طبقاب مختلف جامعه از روحانیت

دو. ساختار سیاسی

با کودتای 28 مرداد روند فردمحوری در حکومت با حمایت آمریکایی ها آغاز شد.

گسترش ارتش و سازمان های امنیتی بعنوان مهم ترین پایگاه های قدرت دولت

از بین رفتن قدرت نهادهایی چون انتخابات، مجلس و قوه قضاییه

گره خوردن سرنوشت داخلی ایران با تحولات داخلی آمریکا؛ وقتی کندی در سال 1339 در آمریکا به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد، برنامه های اصلاحیه وی فشارهای بیشتری بر رژیم شاه وارد کرد که موجب تحرک نیروهای مخالف ملی-مذهبی وحزب توده گردید، اما این آزادی های سیاسی نسبی با سرکوب قیام مردم در 15 خرداد سال 1342 دیگر بار محدود شد.

سه. هویت سازی، الگوی باستان گرایی

دولت پهلوی تلاش کرد تا فرهنگ بومی برگرفته از دین را به چالش کشاند و بجای آن فرهنگ غرب را رواج دهد. پهلوی دوم فرآیند نوسازی و تهاجم علیه دین را که توسط رضاشاه انجام شده بود ادامه داد.

برگزاری جشن های شاهنشاهی و تغییر نقویم هجری به شاهنشاهی، از جمله اصلاحات در جهت ترویج شبه ایران گرایی بود.

چهار. پارادوکس های هویت در عصر پهلوی

هویت سازی پهلوی از یک سو با فرهنگ ایرانی و آموزه های دینی متعارض بود و از سوی دیگر پارادوکس های متعددی در خود داشت که موجب تشدید بحران هویت نظام میشد.

انقلاب سفید شاه و رفراندوم شاه و ملت، ایجاد سپاه دین و تاسیس دانشکده الهیات دانشگاه تهران، حذف سوگند به قرآن در مجلس و تبعید رهبران مذهبی در راستای نفی مظاهر مذهبی بود.

یکی از پارادوکس های هویت سازی پهلوی، بازگشت به ایران باستان با احیای مظاهر فرهنگی بود.

اگر ادعای رژیم بازگشت به هویت سابق بود، باید در تولید و بازتولید مظاهر فرهنگی به پوشش های سنتی بازمیگشتند، نه اینکه آنرا نفی کنند. پهلوی دوم در احیای فرهنگ غرب گاهاً قدری افراط میکرد که خود غربی ها را نیز به حیرت میاورد!

از دیگر تناقضات، شعار عزتمندی در کنار وابستگی به آمریکا بود!

دفاع از هویت ایرانی و تقابل با فرهنگ اسلامی نیز از رفتارهای متناقض دولت پهلوی بود. چرا که فرهنگ اسلامی بویژه شیعی در ایران در طول اعصار ریشه دوانده بود و جزئی از هویت این مرز و بوم است.